Peter Lindbergh Untold Stories: Benjamin Lindbergh en Thoaï Niradeth over 'gewoon Peter'

De Duitse artiest zette zich in de jaren tachtig op de kaart met eerlijke zwart-wit portretten van topmodellen en supersterren. De voorbije vier decennia schoot hij voor Vogue, Harper’s Bazaar, Rolling Stone en Vanity Fair, maar ook voor de beroemde Pirelli kalender en een resem andere projecten. Hij wist als geen ander de rauwe schoonheid van Naomi Campbell, Kate Moss, Cindy Crawford, Linda Evangelista of nog Helena Christensen te vatten en drukte zijn stempel op de manier waarop de media vrouwen verbeelden.

Mede daarom wordt hij als één van de meest invloedrijke fotografen van zijn tijd beschouwd, al is er van grootheidswaanzin geen sprake in deze opvallend intieme tentoonstelling. Zijn vele vrienden in de modewereld roemen hem dan ook om de warme vriendelijkheid waarmee hij iedereen benaderde, een bescheidenheid die hij aan zijn zoon Benjamin Lindbergh en naaste medewerker Thoaï Niradeth doorgaf. Ben en Toto, zoals ze elkaar noemen, staan aan het hoofd van de Peter Lindbergh Foundation en hebben de taak zijn gigantische oeuvre te beheren. Naar aanleiding van de expo gingen we op de digitale thee bij het duo voor een babbel over Peter. Gewoon Peter; want de man die wereldwijd als icoon van de hedendaagse modefotografie wordt beschouwd, was voor hen in de eerste plaats een vader en collega. Ze werkten jarenlang zij aan zij in de Peter Lindbergh Studio, een stichting die in 2019 van naam en functie veranderde na het plotse overlijden van de legendarische artiest. Die laatste legde net voor zijn dood de laatste hand aan een project dat ruim 150 werken omvatte; Untold Stories is een zoektocht naar visuele eenheid en dialoog in de ontelbare beelden die hij op veertig jaar tijd fotografeerde. Bezoekers worden op een immersieve beleving getrakteerd die iconische foto’s met nooit eerder gepubliceerd werk verenigt.

Jullie beschrijven het project niet als een retroperspective, maar eerder een introspectie? 

Benjamin Lindbergh: “Mijn vader was niet alleen de artiest, maar ook de curator van zijn expo. Hij vond dat enerzijds verwarrend. Het was een gevalletje van door de bomen het bos niet meer zien, en hij kon zijn idee en concept aan niemand aftoetsen. Af en toe vroeg hij mijn mening, om dan exact het tegenovergestelde te doen: ik neem aan dat dit zijn manier was om zich ervan te verzekeren dat hij juist zat… Anderzijds was het erg verrijkend. Het was een uitdagende introspectieve oefening, die waarschijnlijk nog langer had aangesleept moest hij zijn eigen eindigheid niet hebben gevoeld. Tijdens de laatste weken van zijn leven leverde hij het hele plan af, tot in de kleinste details uitgestippeld. Hij zei dat hij zichzelf meer dan eens was tegengekomen in de selectie van de beelden en dat het resultaat hem geleerd heeft wie hij werkelijk was. Althans, wie hij op dat ene moment was, want ik ben er zeker van dat de expo er volledig anders zou uitzien moest hij hem vandaag hebben samengesteld. Zie het als een momentopname, maar wel één die in zijn geval het laatste woord zou nemen.”

Thoaï Niradeth: “Ik beschouw het resultaat noch als retrospectief noch als puur fotografische expo. Voor mij is het een kunstinstallatie geworden, een visuele identiteitskaart van wie Peter op dat moment was geworden en wat zijn werk in beroering bracht. Het gaat dan ook verder dan fotografie of zijn persoonlijkheid alleen: het is een visie op onze hedendaagse cultuur, en juist daarom raakt het bij velen zo’n gevoelige snaar. Het is erg persoonlijk.” 

B: “Dat is het woord, ja: persoonlijk! Dit was echt een soloproject, wars van externe invloeden, en in die zin Peters meest persoonlijke werk ooit.”

Untold Stories is ook een verhaal van onverwachte plotwendingen, en dat voor alle betrokkenen...

B: “Helemaal! Peter zelf botste op beelden die hij door de jaren heen was vergeten. Hij was als een kind in een snoepwinkel, gepassioneerd door zijn eigen gigantische werk. Maar net als een kind raakte hij soms overweldigd en wist hij niet hoe of wat te selecteren…”

T: “Er is een reeks portretten van Naomi Campbell zoals we haar amper te zien krijgen: verwilderde haren, een donkere huid, een zichtbaar litteken, een afwezige blik. We zijn mijlenver verwijderd van de stralende, lichtjes intimiderende manier waarop zij standaard wordt neergezet. Het lijkt wel of hij haar tussen twee poses door per ongeluk vereeuwigde. Ikzelf kende die beelden niet, maar ze bewijzen nog maar eens waarvoor hij stond: iconen in een ander daglicht stellen, het onverwachte in de schijnwerpers zetten.”

B: “Eén van Peters allergrootste verdiensten was sowieso het beeld dat hij van de vrouw neerzette. Toen hij stonden media vol met de burgerlijke femme-objet; een grote brushing en een handtas in krokodillenleer die volledig ondergeschikt was aan haar echtgenoot. Dat was niet hoe hij het zag: hij wilde sterke, onafhankelijke vrouwen in jeans en sneakers. Peter was sowieso geen man van compromissen en weigerde een andere visie dan de zijne uit te dragen. Daarom werkte hij lange tijd niet voor de Amerikaanse Vogue. Toen de toenmalige hoofdredacteur hem ooit vroeg zijn droomvrouw te verbeelden, schoot hij de ondertussen wereldberoemde reeks in witte hemden. Ze vonden het verschrikkelijk. De foto’s verdwenen onderin een lade op de redactie, tot Anna Wintour ze als nieuwbakken hoofdredacteur weer opviste en met veel poespas publiceerde. Dat was een kantelpunt die de weg baande voor de zogenaamde generatie supermodellen, een voor die tijd revolutionaire shoot die eigenlijk schandalig… normaal was. Een groep ongepolijste vrouwen in hun hemd gezet, meer was het niet! Ik denk dat vrouwen zo graag met hem samenwerkten omdat hij hen verdedigde en vocht tegen een verwrongen, gefilterde versie van wie ze werkelijk waren.” 

T: “Valt het je niet op dat zijn meest iconische foto’s, degene die het meest baanbrekend zijn geweest voor de modefotografie, eigenlijk helemaal geen ‘mode’ bevatten? Witte hemden, een t-shirt, de salopet van Kate Moss: die beelden hadden 50 jaar geleden genomen kunnen worden, of juist gisteren. Ze zijn tijdloos. Het illustreert zijn visie op modefotografie, dat eerst en vooral een portret van mensen was, een spontane momentopname in een bredere, culturele context. Voor hem waren fotografie en mode beiden een uiting van die cultuur, zonder dat één de andere moest dragen.”

B:”Klopt helemaal, hij was ergens een alien onder modefotografen; het buitenbeentje dat kleren naar de achtergrond verbande. Mode was dan wel zijn broodwinning, maar het voornaamste onderwerp van zijn werk waren de vrouwen en soms ook de mannen die hij fotografeerde.”

Hij staat eveneens bekend om grootse, haast filmische shoots.

B: “Hij hield net zo veel van kleinschalige, miniamlistische producties als bombastische sets met tientallen figuranten, windturbines en dramatische decors. Dat laatste nam niets weg van de beroemde manier waarop hij zijn modellen gerust wist te stellen.  Of er nu honderden of amper tien mensen rond stonden; op het moment dat hij de camera bij de hand nam, verkleinde de wereld tot hem en haar. Er was sprake van een wederzijds respect en een ijzersterke vertrouwensband, wat niet altijd gegeven is in de context van modefotografie. Het maakte dat zijn modellen zich kwetsbaar konden opstellen en zijn foto’s die pure rauwheid meegaven. Ik heb de omvang van de sets zien evolueren doorheen de jaren. Als kind mocht ik hem wel eens vergezellen, toen was alles eenvoudiger: een redactrice stuurde haar briefing per fax door, we spraken op een bepaald tijdstip af en klommen allemaal samen in een busje richting één of ander strand in Normandië of Picardie. Terwijl ik garnalen viste en zandkastelen bouwde, maakten zij modefoto’s en ‘s middags was het strandpicnick voor iedereen. Vandaag gaat het er allemaal professioneler aan toe en is er vooral veel meer geld mee gepaard. Er zijn gespecialiseerde productiebedrijven die alles in een strakke planning gieten, verschillende teams die elk voor een ander aspect van de shoot verantwoordelijk zijn, catering per team, draaiboeken,… Het resultaat is daarom niet beter of minder goed, het is gewoon anders geworden. Toen ik klein was, had een shoot meer weg van een bende vrienden die erop uit trok om leuke plaatjes te schieten.”

Nooit per ongeluk door een Vogue shoot gelopen met je garnalennetje?

B: “Haha, dat niet! Maar ik zal vast wel op enkele contactafdrukken staan te prijken naast supermodellen. Mensen denken dat onze familie-albums waanzinnig zijn, maar die hebben we eigenlijk niet: de kinderen van de schoenmaker lopen barrevoets, weet je wel… Peter had altijd een camera om de hals en schoot lukraak wat hem interesseerde. Als hij na een familieweekend een grote shoot moest afwerken en er bleef nog ruimte op zijn filmpje, dan gebruikte hij dat ook gewoon uit. Dat vertrok toen allemaal samen naar het ontwikkelingslab en zo gingen onze privéfoto’s altijd wel verloren in één of andere shoot. Het zou slopend archiefwerk opleveren om al onze kiekjes terug te vinden en verzamelen. Gelukkig nam mijn moeder nu en dan haar eigen  camera bij de hand…” 

T: “Toen de smartphone erbij kwam als fotografisch medium, keek hij daar niet op neer. Peter was iemand die de middelen van zijn tijd omarmde en uittestte. Hij zei altijd dat het niet om het type toestel draaide, wel om de visie die je hebt. Ik ben er zeker van dat hij met smartphone ook meesterwerken kon schieten, velen zijn trouwens benieuwd naar wat er op het einde allemaal op zijn digitale filmrol moet hebben gestaan…”

Het beheren van zijn artistieke nalatenschap is en blijft een erfeniskwestie: wat heeft hij jullie nagelaten?

T: “Peters onverzettelijkheid en standvastigheid waren een gave. Hij leerde ons geen creatieve compromissen te sluiten en niet bang te zijn onze eigen weg te bewandelen -ook als die tegen de gangbare stroming ingaan. Hij werkte heel veel ’s nachts, vooral aan deze expo, en stuurde me ’s avonds vaak naar huis met de woorden ‘ik doe hier nog eventjes verder… ’s Morgens vond ik dan geheid een stapel beelden vol nota’s op mijn bureau, steeds voorzien van een briefje met tekening of vriendelijk woord. Ik heb al die briefjes bijgehouden.”

B: “Had hij nog geleefd, dan weet ik zeker dat hij ondertussen alweer een nieuwe expo op poten had gezet. Maar hij is er niet meer en we moeten verder zonder hem, zijn nalatenschap verder uitdragen. Het leuke is dat dit op tal van manieren kan, en misschien niet altijd zoals hij het voor ogen had. Het is nu aan ons om in zijn oeuvre te duiken en de invalshoeken te kiezen, dat maakt het extra spannend.” 

T: “Ik denk bijvoorbeeld aan een pedagogisch perspectief. De jongere generatie is niet vertrouwd met zijn werk en herleidt fotografie tot enkele kliks op een smartphone, aan ons om zijn sterke visie en stempel ook aan dat publiek te leren kennen.” 

Is het geen eeuwige tweestrijd, dat schipperen tussen 'jullie' Peter en Peter Lindbergh de fotograaf?

T: “Helemaal niet eigenlijk, aangezien er geen verschil was tussen de publieke figuur en de privé persoon die hij was. Ik heb nooit een verschil gevoeld tussen de Peter op kantoor of de Peter op een vernissage, dat was eigenlijk ook uitzonderlijk.” 

B: “Ik snap het wel, ikzelf vraag me wel eens af hoe het is om op te groeien als kind van een beroemdheid, een president of een bekende artiest. Maar eigenlijk ken ik het antwoord: niets speciaals aan. Ik ben met hem en zijn werk opgegroeid, het is voor mij iets organisch en natuurlijk. Het houdt me met beide voeten op de grond, net zoals hij zelf was. Peter Lindbergh was in wezen een eenvoudige man wiens werk zodanig krachtig was dat het overbodig was om nog eens een mythe rond hem als mens te gaan creëeren. Peter was toegankelijk, vrijgevig, simple et sympa; iemand die gepassioneerd was door zijn werk en daar beroemd mee is geworden, maar verder valt er niets te vertellen. Hij was gewoon Peter.”