De messi(as) van de schilderkunst: Samuel Lemba over zijn schildertalent
Zijn schilderijen met felle kleuren en vage vormen zijn op z’n minst gezegd intrigerend, maar dat lijkt de 24 jaar jonge kunstenaar niet te deren. Samuel Lemba is nu al een naam om in de gaten te houden in de wereld van de hedendaagse Belgische schilderkunst. We ontmoetten hem in zijn atelier.
Verscholen in het bleke gebouw van de Terkamerenabdij van de kunstschool École Nationale Supérieure des Arts Visuels de La Cambre liggen de ateliers van de masterstudenten schilderkunst, waar opkomende kunstenaars van de ene ruimte naar de andere fladderen. Sommigen staan peinzend naar hun doek te turen waarop hun schetsen langzaam maar zeker vorm krijgen. Anderen halen hun materiaal tevoorschijn in wat dienst moet doen als hun ateliers, die van elkaar gescheiden worden door rudimentaire scheidingswanden. Er hangt een relaxte sfeer; dit is de kunstacademie, geen militaire dienst.
In het hoekje dat is voorbehouden aan Samuel Lemba pronken enkele van zijn schilderijen aan de gyproc wand. Ze zullen binnenkort worden voorgesteld op zijn komende solotentoonstelling in VCRB Gallery, een van de meest gerenommeerde - en meest baanbrekende - galerieën voor hedendaagse kunst in Antwerpen. Op het ene schilderij zien we een hoopje roest, oranje zand en omgekeerd schaamhaar (‘Theatrum’), op het andere een spookachtige fontein die opgaat in de stoom van een voorbijgaande dag (‘Santana’). We zien ook een boomstam gehuld in een felgele stof alsof het een spijkerboom is (‘Le voyageur’), of een ruiter zonder hoofd die lijkt te worden opgeslokt door een bloedrode aurora borealis (‘Le Messager’) ...
Zoals zo vaak bij hedendaagse kunst is het uiteraard aan de kunstenaar om "zijn eigen verhaal op het doek neer te pennen" en zijn eigen antwoorden te vinden. "Voor mij draait schilderen rond dingen zeggen zonder ze te zeggen, door de nadruk op de aarzeling te leggen ... Ik probeer echt een leesruimte te creëren die de kijker vrij laat om te zien en te voelen wat hij wil, alsof hij de acteur of auteur van het verhaal is. Daarom speel ik zoveel met kleur en licht: als je niet kunt zeggen wat je voelt, kun je tenminste zeggen wat je ziet. En als je niet kunt zeggen wat je ziet, kun je de nadruk leggen op de indruk, met andere woorden al die kleuren die een sterke indruk achterlaten." Zien wat anderen niet zien, of alleen maar zien wat je wil zien, of helemaal niets zien … Hoe dan ook, het blijft een emotie, en emotie zet aan tot praten.
De discipline van het voetbal, het lot van de kunst
En toch leek Samuel Lemba op het eerste gezicht helemaal niet voorbestemd om schilder te worden. "Eigenlijk is het pas begonnen na wat soul-searching. Van 2010 tot 2016 was ik voetballer bij RFC Luik. Toen kreeg ik echter te kampen met gezondheidsproblemen en besloot ik te stoppen ... En op dat moment, toen ik sport studeerde aan het Athénée Royal de Liège(Liège Atlas, red), koos ik voor het keuzevak tekenen. Ik heb altijd graag getekend, al van kinds af aan. Ik had een oom die tekenaar was en zijn tekeningen fascineerden me ... Zo heb ik me ingeschreven op het Saint-Luc, op aanraden van mijn tekenleraar die vond dat ik aanleg had.”
In 2017 zette Samuel zijn opleiding verder aan het Saint-Luc met de mentaliteit van een sportman en de touch van een ontluikende kunstenaar. Ook daar kreeg hij net hetzelfde te horen. "Ik had een kunstlerares, Cécile Pichault, die me vertelde dat ik het heel ver zou schoppen als ik zo doorging ... Ik begreep toen niet waarom ze dat tegen me zei, maar het heeft in ieder geval een blijvende indruk op me achtergelaten. Het was alsof ik ertoe voorbestemd was, want als mensen je zoiets zeggen, dan is daar een reden voor. Toeval bestaat niet. En dat is waar ik naar op zoek ben wanneer ik schilder: ik ben op zoek naar antwoorden. Het is echt een obsessie geworden. Wat is mijn bestemming? Wat maakt ons tot wie we zijn? Wat drijft ons om bepaalde keuzes te maken? Wat zal ons lot beïnvloeden?" Daarbij verwijst hij ook naar de herkomst van zijn voornaam als zoon van een zeer religieuze Congolese familie. "In de Bijbel is Samuel een profeet, maar dat betekent niet per se dat hij iemand is die over God praat ... Het is iemand die iets verkondigt, en dat probeer ik ook te doen met mijn schilderijen". Het ligt niet in zijn aard om zichzelf te zien als de Messi(as) van het schilderpalet, ook al geeft hij toe net zo goed fan te zijn van Tupac ("ook een soort profeet") als van Rothko of Francis Bacon ...
Clair-obscur, zwart en kleur
Met een balpen op de schoolbanken begon zijn plastische droom vorm te krijgen, 'beginnend met de schaduw om vervolgens het licht te onthullen', als een ware Caravaggio. Maar pas aan La Cambre kon hij zijn talent echt ontplooien en zijn filosofie uitwerken. "Er wordt hier veel aandacht besteed aan theorie en onderzoek, en voor mij is dat nieuw. Het blijft een uitdaging om na te denken over wie ik ben en wat ik doe, en om dat onder woorden te brengen.” Samuel Lemba haalt zijn inspiratie niet alleen uit de stortvloed aan beelden die hij op sociale netwerken vindt, maar ook uit zijn familieverhaal hier en in Congo, uit de afwezige moederfiguur ("die in 2002 vertrok") en uit de politiek. Hij volgt zijn eigen weg en zet de zoektocht naar zijn identiteit voort. "Eigenlijk denk ik niet na over schilderen in technische termen, maar eerder als een reflectie over wie je bent, over de psyche, over het onbewuste: over mezelf. Ik wil liever afstand nemen van elke boodschap en daarom schrap ik ook elke voorstelling die zou kunnen verwijzen naar de kunstenaar.”
In zijn begindagen, zo’n vijf jaar geleden, schilderde hij voornamelijk figuratieve werken en stelde hij daarbij zijn Afrikaanse identiteit in vraag. Nu insinueert hij er enkel over en richt hij zich op de ruimte, het objectieve, de kleur, het licht en het tegenovergestelde daarvan. "In het begin ging het in mijn schilderijen veel over het feit dat ik zwart ben en over mijn Afrikaanse roots, en wilde ik de gewelddadige kant van onze geschiedenis laten zien ... Maar toen zag ik een documentaire over Henry Ossawa Tanner (Afro-Amerikaanse schilder, red), waarin hij uitlegt dat huidskleur niet zou moeten bepalen wat een kunstenaar al dan niet zou moeten schilderen. Het is niet omdat je zwart bent dat je zwarte personages moet schilderen. En dat stelde mijn hele concept van representatie op de proef. Toen wilde ik breken met dit soort figuratie in mijn schilderijen. Dat is niet meer wat we nodig hebben!" Of hij nu schildert met olieverf of verfspray, Caspar David Friedrich citeert of de rapper Tory Lanez (aan wie hij zijn alias, Bodman, te danken heeft), de voetballer Loïs Openda of het activistische supermodel Sharon Alexie, Samuel Lemba belichaamt in zijn eentje een zeker idee van de hedendaagse kunst, dat in rechtstreekse verbinding staat met de wereld, zijn flow aan beelden en hun (on)vergankelijkheid. Of hij een profeet is, weten we niet, maar dat hij een van de toekomstige grote namen uit de kunstwereld is, geloven we maar al te graag.
